Uprawiany jako przyprawa i składnik niektórych rodzajów musztardy.
                              Roślina lecznicza
Surowiec: korzeń - Armoracae radix recens (Radix Armoraciae).
Zawartość: m.in. glikozyd sinigryna, prowitamina A, witaminy z
grupy B, witamina C, sole mineralne (wapń, potas, fosfor), enzymy mirozyna i
mirozynaza.
   Działanie : chrzan przejawia działanie grzybobójcze,
bakteriobójcze oraz niewielkie moczopędne, pobudza wydzielanie soków
trawiennych, zaleca się go w kamicy nerkowej, zwykłej niestrawności, w
niedokwaśności; zewnętrznie w okładach łagodzących dolegliwości reumatyczne, nerwo-
i mięśniobóle.

           Co mówią stare księgi? [edytuj]
  „Korzeń znajomy rośnie w ogrodach, różnie się go zaprawia do mięsa
i ryb. Rozwalnia lepką flegmę w żołądku i piersiach; kobietom
przyśpiesza czyszczenie się miesięczne i z tego powodu należy się strzec użycia
jego kobietom skłonnym do krwistych upławów. Doświadczenie nauczyło, iż
chrzan na czczo zażyty przyśpiesza stolec, wymioty sprawia, kamienie i
robaki wypędza, wraz z winem i piwem wygotowany, uznany jest za wyborne przeciw
szkorbutowi lekarstwo. Chcąc chrzan używać a lekarstwo na ów czas trze
się go do wody, w takim stanie zostawia się przez niejaki czas, potem sok
się z tego wyciska, zaprawiwszy nieco cukrem, stawia się w jakimś naczyniu
do wystania, po czym nalewa się w szklaneczki, a resztę mocno się
szpuntuje. Kto by sobie życzył wina, zamiast wody do nalania użyć, może na
garść drobno pokrajanego chrzanu pół kwarty nalać wina, a potem dobrze
zaszpuntowawszy dać się przez kilka dni wystać w piwnicy, lub w chłodnym
miejscu, a do zażycia dość będzie 1 do 2 łyżek na raz. (...) Zewnętrznie
używa się chrzanu utartego, przykładając na skórę, jako środek drażniący
i zczerwieniejący, w chorobach ocznych i bólu zębów, za uszami, lub po
karku przykłada się, dzieciom zaś w febrze, na ściągnienie, przykłada
się na łydki lub podeszwy.” (Krzysztof Jakub Mellin, XIX wiek) „Korzeń i
w domowem i lekarskiem użyciu jest bardzo pomocny (...) jest ostry i
gryzący, a zatem rozwalenia flegmiste, zamulenia żołądka; tenże umacnia i
rozgrzewa potężnie (...) służy osobliwie na leczenie szkorbutu, zatkania
wnętrzności rozwalnia, pędzi mocz, a przeto jest skutecznym na puchlinę i
robaki lekarstwem. Wziąwszy soku z utartych korzeni i miodu praśnego równe
części gotować, szumując aż do miernej gęstości, biorąc go pół na
pół, a nawet całej łyżce, kilka razy na dzień. Używał tego syropu z
wielkim skutkiem na chrypki Lanzoni i Ettmiller, a wielkich doznali jego skutków
w zaduszeniach flegmistych. Drugi sposób jest, sok z korzeni wyciśniony z
równymi częściami miodu zmieszawszy, brać po pół łyżki i kilka razy
na dzień. Uśmierza dziwne boleści z kamienia pochodzące (...) tak użyty,
niezmierną moc piasku z moczem wypędzał. Korzeniem gotowanym w wodzie
póki był gorącym, rozpuszczał kamienie pęcherza i nerek Lobb. Może być
używany i następującym sposobem. Oczyszczony i opłukany, na tarce utrzeć,
lub pokrajać, wziąwszy go łyżek dwie w kwarcie octu winnego, a w
niedostatku piwnego, lub miodowego, byle tęgiego moczyć przez godzin 24, i
przecedziwszy wziąć małą szklankę tego octu do kwarty wody, osłodziwszy miodem
(jeśli być może), po pół szklanki co trzy godziny wypijać. Rozrzedzonego
octu wziąwszy część jedną do trzech części wody do płukania
dziąseł i ust, umacnia pierwsze, cuchnięcie drugich odwraca. Tymże octem samym
przez się części paraliżem naruszone dwa razy na dzień, co jest z rana i
pod wieczór nacierać, rzecz wielce pomocna. (...) Tarty zaś z ośrodkiem
chleba i z octem zmieszany, przykładając na łydki, podeszwy, lub ręce (...)
siły wznieca, gorączkę zbyteczną, a z nią majaczenia i bóle głowy
uśmierza.” (J. Dziarkowski, XIX wiek) „Ostry, zawarty w korzeniu chrzany
olejek działa podniecająco i przeciwszkorbutycznie, poprawia trawienie i
pobudza apetyt. Jako przyprawa do potraw powoduje niekiedy u osób chorych na
żołądek, odbijanie, zgagę i ból głowy. Chrzan, zażywany w jakiejkolwiek
formie, działa nader skutecznie w zimnicy, puchlinie, gnilcu czyli
szkorbucie, impotencji, dychawicy, zaflegmieniu, chorobach płucnych, reumatyzmie,
artretyzmie. Zażywany rano na czczo łagodnie przeczyszcza, pędzi wiatry i
robaki. Nastój winny przyrządza się w ten sposób, że garść utartego
chrzanu zalewa się pół litrem białego wina, dobrze korkuje i pozostawia w
miejscu chłodnym, najlepiej w piwnicy. Po kilku dniach zażywa się, po 3 łyżki
dziennie. Sok z chrzanu przyrządza się w ten sposób, że naprzód utarty
chrzan moczy się przez pół godziny w wodzie, wyjmuje, wyciska przez
płatek, słodzi i zażywa codziennie, po łyżeczce od kawy. Zewnętrznie używa
się chrzanu moczonego w wódce do nacierania osłabionych krwawiących
dziąseł, do smarowania w reumatyzmie, nerwobólach, kurczach piersiowych i
żołądkowych. Dobry środek na piegi i plamy na twarzy przyrządza się w
następujący sposób: Drobno pokrajany korzeń chrzanu zalewa się mocnym winnym
octem i stawia w miejscu chłodnym, na 14 dni, po czym zlewa i płynem tym
lekko naciera plamy, 2 razy dziennie; albo drobno pokrojony korzeń gotuje się w
mleku i tym twarz zmywa. Utarty, zwilżony octem i przyłożony do ciała
korzeń w krótkim czasie powoduje zaczerwienienie, a nawet pęcherze i pod tym
względem przewyższa nawet kantarydy i gorczycę. Doskonały plaster z
chrzanu przyrządza się w następujący sposób: Łyżkę gorczycy tłuczonej,
dwie łyżki utartego chrzanu, łyżkę mąki i tyleż soli kuchennej zarabia
się z octem na ciasto, smaruje grubo chustkę i przykłada, trzymając tak
długo, aż skóra się zrumieni. Po odjęciu przemywa się to miejsce wodą z
mlekiem. Celem wzmożenia działania smaruje się ciało przedtem octem.”
(Stanisław Breyer, XX wiek)
         * z chrzanem pospolitym blisko spokrewniona jest wasabia
japońska, znana też jako chrzan japoński.
  Przypisy;     1. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania
zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN
83-01-14439-4.

  Do celów leczniczych wykorzystuje się korzenie i liście chrzanu, które
to surowce zawierają glikozydy siarkocyjanowe, m.in. sinigrynę
wywołującą podrażnienia skóry i błon śluzowych, ponadto olejek eteryczny, sole
mineralne (zawierające fosfor, siarkę, potas, wapń, żelazo, sód i magnez),
fitoncydy, witaminy C, B, E i rowitaminę A oraz flawonoidy, cukry, enzymy i
aminokwasy.
 
  Świeże liście i korzenie chrzanu mają działanie bakterio-, wiruso-,
grzybo- i pierwotniakobójcze. Dodatek chrzanu do posiłków pobudza
wydzielanie soków trawiennych, wzmaga przemianę materii, poprawia pracę wątroby i
nerek. Z uwagi na dużą zawartość wit. C (0,3%) przetwory z chrzanu i z
jego dodatkiem zwiększają odporność organizmu. W medycynie ludowej chrzan
od wielu wieków cieszył się dużą popularnością. Marcin z Urzędowa w
swoim "Herbarzu Polskim" z 1593 r. wspomina chrzan jako "... ziele znakomite w
Polsce, które wpływa na zdrowie i przedłuża życie".
 
  Pozytywne działanie lecznicze chrzanu, przede wszystkim kontaktowe na
skórę, jest często podkreślane przez lekarzy naturoterapeutów i
radiestetów. Niektórzy z nich zalecają, aby w schorzeniach układu krążenia nosić
w płóciennych woreczkach na piersiach czyste, oskrobane, małe kawałeczki
chrzanu. Dolne długie liście chrzanu ułożone na głowie i przewiązane
płócienną chustką chronią skutecznie w upalne dni przed porażeniem
słonecznym. Uśmierzają również ból głowy. Były i nadal są często używane
na wsiach przez kobiety pracujące w polu jako ochrona głowy przed
słońcem.

  Liście chrzanu również zabezpieczają żywność przed szybkim
zepsuciem. Mięso, wędliny, mado, ser, jaja szczelnie owinięte czystymi liśćmi
chrzanu (również liśćmi pokrzywy) zachowują długo świeżość, nie
jełczeją i nie psują się, gdyż zawarte w liściach glikozydy siarkocyjanowe
niszczą bakterie, wirusy i grzyby. W warunkach domowych używa się
najczęściej drobno utartego chrzanu z sokiem z cytryny jako przyprawę do mięs,
pasztetów, wędlin, jaj czy surówek w celu poprawienia ich smaku, lepszego
trawienia i dostarczenia organizmowi cennych witamin oraz soli mineralnych,
szczególnie w okresie jesienno-zimowym i wczesnowiosennym. Łatwe do
sporządzania są surówki, np. utarta marchew z jabłkiem, sokiem z cytryny i olejem,
surówka z czerwonych buraków, surówka z dyni z jabłkiem. Do dziczyzny,
tłustych, ciężko strawnych mięs są szczególnie polecane zimne sosy
sporządzone z chrzanu i przecieru jabłkowego lub dżemu borówkowego. Można je
również podawać do potraw z jaj i ryb.
                                              Uwaga!!!
                    Nie wolno spożywać chrzanu osobom cierpiącym na
marskość wątroby, stany zapalne przewodu pokarmowego, schorzenia nerek!
  =  Syrop chrzanowy z miodem i sokiem z cytryny
  Do 200 g świeżo utartego chrzanu dodać 1 szklankę chłodnej,
przegotowanej wody, wymieszać i pozostawić na 1 godz. w temperaturze pokojowej.
Następnie wycisnąć dokładnie sok przez wygotowane płótno i dodać do soku
200 g miodu pszczelego (najlepiej lipowego lub spadziowego) oraz nieco soku z
cytryny. Całość dobrze wymieszać. Pić po 1 łyżce stołowej 3-4 razy
dziennie z ciepłą przegotowaną wodą, dzieci po 1 łyżeczce w kaszlu,
zapaleniu oskrzeli, zaflegmieniu plut, w grypie, w nieżytach górnych dróg
oddechowych oraz w celu poprawienia apetytu.
 
  =  Tonik chrzanowy z miodem
  Do syropu chrzanowego z miodem dodać bule wino gronowe w stosunku 1 cz.
syropu i 2 cz. wina. Dobrze wymieszać. Smarować twarz (uważając, by nie
podrażnić oczu) 2-3 razy w tygodniu w celu rozjaśnienia piegów i plam, w
regeneracji naskórka.
 
  =  "Ciasto chrzanowe"
  Ciasto chrzanowe wspomaga leczenie zapalenia stawów, uśmierza bóle
reumatyczne i artretyczne. Przygotowuje się go z: 1/2 kg mąki (może być
razowa), 10 dag drobno utartego chrzanu, 1 łyżka stołowa oleju i nieco wody;
wymieszać i zagnieść ciasto, tak jak na pierogi. Rozwałkować na dość
duże plastry (placki) grubości 0,5-1,0 cm. Lekko ogrzane (przy piecu lub
kaloryferach) ciasto położyć na bolące mięśnie, stawy, kręgosłup. Owinąć
ręcznikiem i trzymać 15-20 min do odczucia silnego pieczenia. Ciasto
zdjąć, wytrzeć ciało, a zaczerwienione miejsca posmarować olejem
słonecznikowym. Ciasto chrzanowe do ponownego wykorzystania zwinąć, włożyć do
stoika i trzymać w chłodzie. W czasie przeziębienia można również stosować
ciasto chrzanowe podobnie jak bańki, układając na plecach, ramionach.
Uważać, by nie podrażnić skóry. Miazgą chrzanową w latach 60. i 70.
leczono skutecznie gościec stawowy, reumatyzm i artretyzm na oddziale reumatologii
w jednym ze szpitali w Bydgoszczy. Szkoda, że zaniechano już tej metody,
wszakże chrzanu w Polsce nie brakuje.
  Mgr farm. HONORATA MILCZAREK-SZALKOWSKA
 
               Krem chrzanowy ciotki Cecylii
                szklanka chrzanu 20 minut
  100 g świeżo utartego chrzanu
   250 ml kwaśnej śmietany
   sok z cytryny, sól, cukier
  Tuż po zakończeniu tarcia chrzanu rozgrzać na patelni śmietanę.
Wrzucić chrzan, zagotować.
  To jest baza, którą można dłużej przechowywać w słoiku w lodówce.
Przed podaniem doprawić sokiem z cytryny, solą i cukrem.
 
             Pasta migdałowa z chrzanem
              szklanka pasty 15 minut
   szklanka migdałów bez skórki
   4 kromki bułki bez skórki
   50 ml oliwy 4 łyżki świeżo utartych wiórków chrzanowych sól
  Bułkę porwaną na kawałki zmiksować z migdałami, stopniowo dolewać
oliwę i ok. 50 ml ciepłej wody. Dodać wiórki chrzanowe, doprawić solą,
wymieszać, ewentualnie dodać trochę wody.
  Pastą smarować grillowane grzanki z ciemnego chleba, przykryć sałatką
z rukoli i plastrami buraków doprawionymi octem winnym i oliwą, całość
posypać świeżymi wiórkami chrzanu.
 
           Pieczone ziemniaki z chrzanem i śmietanką
            2-4 osoby 1 godzina
   400 g ziemniaków
   40 g świeżo utartego korzenia chrzanu
   szklanka kremówki sól, pieprz
   Ziemniaki pokroić w bardzo cienkie plasterki.
  Na dno naczynia żaroodpornego wlać trochę śmietanki, ułożyć
warstwę ziemniaków, posypać solą, pieprzem, połową chrzanu, polać
śmietanką, znów warstwa ziemniaków, przyprawy, chrzan, śmietanka i na końcu
ziemniaki polane resztą śmietanki.
  Piec ok. 40 minut, aż ziemniaki będą miękkie, zrumienione na wierzchu.
Jeżeli za szybko się rumienią, dopiec przykryte folią aluminiową.
 
  Chrzan pospolity jest byliną o zgrubiałych, mięsistych kłączach
której ojczyzną jest prawdopodobnie Azja Zachodnia i Bałkany. Był uprawiany w
Europie Środkowej już w XI wieku, jako pierwsi zaś znali go i używali
Egipcjanie. Dawniej stosowano go głównie w celach leczniczych, zwłaszcza w
medycynie ludowej. Obecnie w stanie naturalnym można go spotkać w całej
Polsce.
 
  Chrzan zawiera m.in. witaminy A, B, C, E oraz składniki mineralne:
fosfor, potas, wapń, siarkę, magnez, żelazo, cynk, jod i fitoncydy. Do celów
leczniczych wykorzystuje się korzenie i świeże liście chrzanu. Mają one
działanie bakteriobójcze, wirusobójcze, grzybobójcze. Chrzan ułatwia
trawienie – pobudza wydzielanie soków trawiennych; poprawia pracę wątroby i
nerek, działa moczopędnie.
 
  Korzeń chrzanu starty, doprawiony kwaskiem lub śmietaną lub też ubitym
na pianę jajkiem i cytryną służy przede wszystkim jako wyśmienita
przyprawa do wędlin, mięs, pasztetów, galaret oraz do sporządzania sosów i
różnych potraw kuchennych. To także niezastąpiony składnik przy kiszeniu
ogórków i wyrabianiu musztardy. Natomiast liści chrzanu używa się jako
przyprawy do solonych i konserwowanych warzyw. Chrzan to niezastąpiony dodatek
w postaci zimnego sosu do dziczyzny, tłustych ciężko strawnych mięs.
Można go również podawać do potraw z jaj i ryb. Trudno dziś sobie
wyobrazić surówkę z czerwonych buraków czy utartą marchew z jabłkiem i ćwikłę
bez dodania odrobiny chrzanu i soku z cytryny. Jest też świetnym, ostrym
dodatkiem do białego barszczu.
 
  Chrzan ma z pewnością pewne miejsce w naszej kuchni podczas Świąt
Wielkanocnych. Przyrządzany na wiele sposobów m.in. z dodatkiem śmietany,
majonezu, kwaśnych jabłek, miodu czy konfitury żurawinowej stanowi nieodzowny
element Świąt. Może być ostry jak ogień i wykwintnie delikatny. Chrzan
jest bowiem głęboko zakorzeniony w polskiej tradycji. Wyśmienicie smakuje
zarówno schłodzony jak i na gorąco, surowy i gotowany oraz suszony i
konserwowany. Chrzan możemy również łączyć z rybami; wyśmienitą propozycją
podania będą filety z pangi w sosie chrzanowym czy karp w chrzanie. Sos
chrzanowy niemal obowiązkowo podaje się do tradycyjnej pieczeni wołowej,
szynki i ozora.
 
  Sposób na niecodzienną przystawkę może okazać się chrzan z oliwkami
oraz jajkiem. Ten łagodny sposób podania chrzanu ucieszy z pewnością
osoby, które nie lubią dodatku octu w chrzanie.

Chrzan

To naturalny antybiotyk - zawiera w swoim składzie benzyloizotiocyjanian (łagodna forma naturalnego antybiotyku). W lecznictwie wykorzystuje się liście i korzeń chrzanu.
Roślina jest bogata w witaminy A, B, C, E, K a także magnez, potas, żelazo, wapń, kwas askorbinowy i związki siarki.
W korzeniu chrzanu zawarty jest glikozyd siarkowy synigryna, który ulega rozpadowi do olejku gorczycznego - on nadaje tej przyprawie jej ostry i piekący smak.
Roślina znana od bardzo dawna - dużych liści używano do zabezpieczenia żywności przed zepsuciem czy do pieczenia lub pod świeżo pieczony chleb. Tartym korzeniem chrzanu konserwowano mięso i dodawano go do potraw.
Chrzan jest silnie bakteriobójczy i grzybobójczy, wspiera układ immunologiczny człowieka, pobudza apetyt a także rozgrzewa ciało, podnosi ciśnienie krwi. Zalecany na przeziębienie, ma działanie wykrztuśne, udrażnia zatoki.
Działa także antynowotworowo.
Sok z chrzanu pomaga przy infekcjach dróg moczowych, pomaga usunąć toksyny.
Okłady z chrzanowej miazgi łagodzą bóle i skurcze mięśni a także bóle reumatyczne. Okłady ze świeżych liści chrzanu są zdaniem naturoterapeutów skuteczne w przypadku migren.
Należy zachować umiar w stosowaniu chrzanu a szczególnie nie powinny go nadużywać osoby z chorą tarczycą, schorzeniami układu pokarmowego oraz chorobami nerek.
Starty na drobno chrzan stosuje się do przemywania twarzy w celu redukcji przebarwień i piegów. Wybiela skórę i sprawia, że staje się gładsza i delikatniejsza.